Είναι μάλλον βέβαιο (δυστυχώς) ότι κάθε άνθρωπος έχει αντιμετωπίσει μια δύσκολη και δυσάρεστη κατάσταση στη ζωή του. Ειδικά σε περιόδους κρίσης (οικονομικής, ανθρωπιστικής, πολιτισμικής, ηθικής) οι δυσοίωνες συνθήκες επιβαρύνουν σημαντικά τον άνθρωπο. Η απώλεια της εργασίας, μια σοβαρή ασθένεια ή ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου και η εν γένει ξαφνική αλλαγή καθημερινών συνηθειών αποτελούν μερικά από τα παραδείγματα δυσμενών εμπειριών στη ζωή του ατόμου. Δεν αντιδρούν, όμως, με τον ίδιο τρόπο όλοι οι άνθρωποι σε περιστάσεις σαν αυτές. Πολλοί αντιδρούν με αρνητικά συναισθήματα και έντονο το αίσθημα της αβεβαιότητας, ενώ άλλοι προσαρμόζονται με σχετική ευκολία σε στρεσογόνες καταστάσεις και σημαντικές αλλαγές στη ζωή τους. Τι είναι αυτό που καθιστά ικανούς τους ανθρώπους για αυτή τη μετάβαση; Το βασικότερο στοιχείο είναι η ψυχική ανθεκτικότητα (resilience).
-Τι είναι όμως η ψυχική ανθεκτικότητα;
Ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα της θετικής προσαρμογής, παρά την ύπαρξη δύσκολων και αντίξοων συνθηκών και παρά την έκθεση σε παράγοντες επικινδυνότητας. Με άλλα λόγια, είναι η ικανότητα να διαχειριζόμαστε τα δυσάρεστα γεγονότα, χωρίς να ακυρώνουμε τη χαρά της ζωής.
Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν αποτελεί ένα μόνιμο χαρακτηριστικό του ατόμου αλλά μια δυναμική και συνεχιζόμενη διαδικασία που ανάλογα με τις συνθήκες του περιβάλλοντος μπορεί να μεταβάλλεται.
Η αναπτυξιακή εξέλιξη και οι μεταβαλλόμενες συνθήκες της ζωής είναι στοιχεία μπορούν να την επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό.
-Ποια στοιχεία τη συνθέτουν και ποια την αποδυναμώνουν;
Σπουδαίο ρόλο στο πόσο ευπροσάρμοστοι είμαστε στις καθημερινές αντιξοότητες παίζει η σχέση που έχουμε με το συναίσθημα μας. Η αναγνώριση, αρχικά, του τι ακριβώς νιώθουμε και στη συνέχεια η αποτελεσματική διαχείριση του μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στο να χτίσουμε την ανθεκτικότητα μας. Το στοιχείο της ενσυναίσθησης, της δυνατότητας δηλαδή να μπαίνουμε στη θέση του διπλανού μας, γνωρίζοντας, όμως, πότε να βγούμε από τη θέση αυτή, είναι ένα ακόμη σημαντικό δείγμα ικανοποιητικής προσαρμοστικότητας. Τα δυο προηγούμενα στοιχεία οδηγούν και στο τρίτο, την επαρκή δυνατότητα επικοινωνίας με τους άλλους. Κάποιος που έχει την ικανότητα να δημιουργεί σχέσεις με γερές βάσεις, ανοιχτή επικοινωνία και αμοιβαίο μοίρασμα είναι σε θέση να «πολεμήσει» τις δυσκολίες που θα εμφανιστούν. Σημαντικό στοιχείο της ψυχικής ανθεκτικότητας αποτελεί, επίσης, η δυνατότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να αναλύει την αιτία ενός προβλήματος που ανακύπτει, καθώς και να είναι αποτελεσματικός στην αντιμετώπιση του, χωρίς να εμμένει στην αφορμή ή στην πρώτη, δυσάρεστη αίσθηση.
Τα σημαντικότερα στοιχεία που αποδυναμώνουν το κατά πόσο αντέχουμε στις άσχημες καταστάσεις είναι οι αρνητικές σκέψεις και ο μη ρεαλιστικός τρόπος σκέψης. Αυτό γιατί, αφενός ξεκινώντας από μια αρνητική θεώρηση των πραγμάτων, είναι λογικό και η στάση μας απέναντι στις συνθήκες να είναι αρνητική, και αφετέρου βγάζοντας το ρεαλισμό από τη σκέψη μας αφήνουμε πρόσφορο έδαφος στα καταστροφολογικά σενάρια να επηρεάσουν τη συμπεριφορά μας. Οι παγιωμένες συνήθειες αποτελούν, επίσης, σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα στην ανάπτυξη της αντοχής μας, καθώς αντιτίθενται σε οποιαδήποτε προσπάθεια μας για αλλαγή ή προσαρμογή σε νέες συνθήκες. Από τα χαρακτηριστικά που αντιστέκονται στην ανθεκτικότητα μας δε θα μπορούσαν να λείψουν οι βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις, οι οποίες συχνά δε μας επιτρέπουν να δούμε εναλλακτικές λύσεις στα προβλήματα που ανακύπτουν στην καθημερινότητα μας.
Τρόποι ανάπτυξης της ψυχικής ανθεκτικότητας
• Ζητήστε στήριξη/ βοήθεια
Η λαϊκή ρήση «Πρόβλημα που μοιράζεται, είναι μισό πρόβλημα» δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Με το να ζητήσουμε βοήθεια από τους κοντινούς μας ανθρώπους, θωρακίζουμε το ψυχικό μας σθένος και χτίζουμε υγιείς σχέσεις
• Δημιουργήστε ένα ‘μέρος χωρίς στρες’
Η καθημερινότητα είναι γεμάτη αγχογόνες καταστάσεις και ένταση. Όταν δε μπορούμε να αποφύγουμε ό,τι γεννά στρες, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα μέρος, κυριολεκτικά ή μεταφορικά, όπου θα είναι το καταφύγιο μας π.χ. το σπίτι μας, κάποια αγαπημένα μας πρόσωπα, ένα τραγούδι, μια συγκεκριμένη βόλτα.
• Ακολουθήστε ένα πρόγραμμα δραστηριοτήτων
Μπορεί να φαίνεται μικρής σημασίας, όμως μην υποτιμάτε τα θετικά που μπορεί να επιφέρει η σωστή οργάνωση του χρόνου μας στη μείωση του άγχους.
• Αποφύγετε να δείτε τις κρίσεις σαν ανυπέρβλητα προβλήματα
Μεταφράζοντας τον Επίκτητο, αυτό που, συνήθως, μας επηρεάζει είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τα πράγματα και όχι τα πράγματα αυτά καθεαυτά. Επομένως, όσο πιο δυσεπίλυτα θεωρούμε τα προβλήματα μας, τόσο μεγαλύτερη προσπάθεια θα χρειαστεί να καταβάλλουμε για να τα αντιμετωπίσουμε.
• Δεχτείτε ότι η αλλαγή είναι μέρος της καθημερινότητας και της ζωής
Σκεφτείτε πόσο βαρετή θα ήταν η ζωή όλων μας, εάν όλα παρέμεναν ίδια στο πέρας του χρόνου.
• Θυμηθείτε: δικαίωμα στην ατέλεια
Στην προσπάθεια μας να έχουμε το συνεχή έλεγχο στα στοιχεία που συνθέτουν τη ζωή μας, συχνά ξεχνάμε ότι όλοι έχουμε δικαίωμα στο λάθος. Με αυτό, προφανώς, δεν υπονοοείται «Κάνετε λάθη!», αλλά δείξτε επιείκεια στους εαυτούς σας και στους ανθρώπους που σας περιβάλλουν.
• Βελτιώστε τις σχέσεις σας με τους σημαντικούς για εσάς ανθρώπους
Βελτιώνοντας την επικοινωνία με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής μας, ενδυναμώνουμε την ανθεκτικότητα μας στις δυσκολίες που παρουσιάζονται καθημερινά.
• Τονώστε τη ρεαλιστική σας αισιοδοξία
Η αισιοδοξία είναι επιλογή μας. Είναι άσκοπο να πιστέψουμε ότι η θετική σκέψη, εν γένει, θα φέρει και θετικά αποτελέσματα. Είναι, όμως, σημαντικό να κρατάμε μια θετική, ρεαλιστική στάση στα πράγματα.
• Δημιουργήστε ρεαλιστικούς στόχους
Η θετική στάση ζωής καθεαυτή δε μπορεί να επιφέρει θαύματα, αν οι στόχοι μας δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ένας στόχος κάθε φορά, λοιπόν, είναι το μέτρο.
• Αναγνωρίστε τις θετικές ικανότητες σας και δείξτε τους εμπιστοσύνη
Όλοι μας ξέρουμε έστω και ένα θετικό μας στοιχείο. Ας το αναγνωρίσουμε και ας το εμπιστευτούμε.
• Φροντίστε τον εαυτό σας (ύπνος, τροφή, άσκηση, χαλάρωση)
Όλα τα παραπάνω δεν είναι δυνατό να εφαρμοστούν για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας, εάν δε φροντίζουμε για τη σωματική υγεία και ηρεμία του εαυτού μας.
*Η Εύη Καραγεώργου είναι Ψυχολογος MSc – Γνωσιακή Ψυχοθεραπεύτρια
Απόφοιτος Τμήματος Ψυχολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Κλινική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Sussex (MSc in Clinical Psychology and Mental Health) και εξειδίκευση στη Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική προσέγγιση τόσο στα πλαίσια των μεταπτυχιακών σπουδών, όσο και στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Αιγινητείου Νοσοκομείου. Εμπειρία στην ατομική και ομαδική συμβουλευτική ενηλίκων. Συνεργάτιδα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της στο: evi@iasmos.eu
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2015 στο k-mag.gr
